قطب های انعطاف پذير، رمز ثبات نظام جمهوری اسلامی، مهرداد. س

جمهوری اسلامی از همان روزهای اول که قادر گشت هويت خويش را در دامان روحانيت بيابد توانست مهمترين اصل ارزشی را برای خود تعريف نمايد. برخلاف آنچه بسياری می پندارند اين اصل نه کيش شخصيت و رهبرپرستی و نه تعهد به اصول اسلامی که حفظ حاکميت طبقه روحانی و به گفته ديگر حفظ نظام بود. روحانيت حاکم به خوبی دريافته بود که يکدست سازی و بر نتافتن اختلاف ثمره ای جز محو نظام نخواهد داشت. همچنين می دانست که نه تنها ظرفيت های حکومت جمهوری اسلامی تاب نمايش دموکراسی را ندارد که ساختار استبدادزده تاريخی جامعه ايرانی با توجه به شواهد پذيرای چنين تحولی نخواهد بود. از اين رو سعی بر آن نمود تا راهی ميانه گزيند. اين راه، روش اختلافات کنترل شده بود که در عنوان آن را ايجاد قطب های انعطاف پذير ناميده ام. اين انعطاف پذيری رمز بقای نظام در شرايط دشوار به لحاظ داخلی و بين المللی بوده است. در واقع ايجاد اين اقطاب را به دليل اينکه در شکل دادن به آنها حداکثر مطابقت با طبيعت سيستم های داخلی و بين المللی در نظر گرفته شده است را نمی توان نوعی توليد کاذب قطبيت خواند بلکه شايسته است آن را بارورسازی، جهت دهی و زاياندن قطبيت در رحم مصالح نظام بدانيم. اوليت نمونه های اين قطبيت در شکل دهی به ساختار نظامی و انتظامی کشور به چشم می خورد. نظام هوشمند اسلامی با ايجاد کميته های انقلاب اسلامی در برابر شهربانی و ژاندارمری، و سپاه پاسدران در برابر ارتش بدون اينکه قصد صدمه زدن به ارکان نهادهای موجود را داشته باشد توانست با جذب نيروهای وفادار در نهادهای نوبنياد، خويش را در برابر حرکت ها چريکی، قيامهای مردمی و کودتا بيمه نمايد. در حرکتی ديگر با گسترش نظام های اطلاعاتی چه در اندازه (همانند تبديل از سازمان به وزارت) و چه درشماره در سطح و عمق تمامی ادارات، دانشگاه ها و نهادها (با عناوين بسيج، انجمن اسلامی حراست و حفاظت اطلاعات) و چه در کيفيت (استفاده از نظام مدرن اطلاعاتی جهانی با آگاهی سياسی از شرايط بين المللی) با پوشش بيشينه مخاطبان خطر حرکت های ضد اطلاعاتی را به نحوی بسيار کارآ خنثی نمود. در اين ميان آنچه هوشمندانه تر به نظر می آمد قابليت برتافتن احتلافات سياسی درونی و حتی توان کنترل اپوزيسيون داخلی و استحاله آن بود. نظام ايران اسلامی با درک صحيح و مطالعه دقيق اختلافات موجود در طبقه حاکمه توانست نقشه حرکت وثبات حود را به چنان دقتی برنامه ريزی کند که اولا به صورت مشهودی وجود اين اختلافات بتواند به چشم آيد تا افکار عمومی تشنه تفاوت سياسی و پويايی مدنی را در سطح کمينه اقناع نمايد و در عين حال با کنترل موضعی نامحسوس خطری را متوجه کيان نظام ننمايد. چنانکه تاکيد شد از جمله خصوصيات مهم اين اقطاب انعطاف پذيری آنها بود. در واقع اين اقطاب به نحوی هدايت شده اين قابليت را داشته اند که بتوانند با انبساط خويش به يارگيری گسترده پرداخته و از سويی بتوانند با انقباض به هنگام نيروهای مضر يا غير لازم را ريزش نمايند. به واقع اين مشخصه انعطاف پذير قطب ها بوده است که توانسته است ثبات پويا و ادامه حيات را در فضای سياسی متغير ايران به ارمغان آورد. بهترين مثال در اين ميان حرکت جناح موسوم به چپ نظام در خرداد 76 و بسط خويش تحت عنوان جناح اصلاح طلب بود که توانست با جذب نيروهايی از حرکت های اپوزيسيون نشان غير حکومتی بودن را از آنها سلب نمايد و از طرفی بتواند شکافی عمده در حرکت های اپوزيسيون خارجی پديد آورد. در حرکتی ديگر نظام ايران با گسترش نفوذ نيروهای سياسی فرهنگی منتسب به خود در خارج از کشور توانست اين شکاف را جدی تر نمايد. در اين ميان نقش روزنامه نگاران و وبلاگ نويسانی که هريک زمانی منتسب به سيسيتم بوده اند در خارج از کشور و تلاش آنها در سردمداری حرکات حتی ضد حکومتی و متوقف ساختن آنها در مواجهه با خطوط قرمز از جمله روشهايی است که نظام به کار گرفته است. در واقع همکنون قطب های داخلی به قدرتی رسيده اند که بتوانند چتر خود را به صورت نامحسوس بر سر نيروهای مخالف خود نيز توسعه داده و آنها را کنترل نمايند. سيستم که قبلا چنين حرکاتی را در ناکارآمد سازی حرکت های داخلی مثلا جنبش های دانشجويی (خصوصا جنبش تير 78) تجربه نموده است همکنون با انبساط خويش توانسته است اپوزيسيون خارجی را ناکارآمدتر و بی اثرتر سازد.

اين انبساط، ايجاد شبکه های ماهواره ای تحت پوشش نظام را در جهت خنثی سازی ديگر اسباب رسانه ای و همچنين ايجاد سايت های و وبلاگ های به ظاهر موجه با پشتيبانی قوی داخلی و روزنامه های حرفه ای صاحب وجاهت را نيز در بر می گيرد. در اثبات بسط پذيری حرکات درون حکومتی می توان از حرکت اخير جناح دولتی به رهبری سخنگوی دولت در پوشش دادن جنبش های قومی و خنثی سازی آنها به وسيله هضمشان در تحرکات داخل نظام نام برد. نکته مهم در اين سياست کلی اين است که جناح های وابسته به حکومت در عين بسط پذيری می توانند با قبض به موقع و ريزش نيروهای غير قابل استفاده موجبات تصفيه آنها را پس اط شناسايی فراهم آورند. اين شيوه ای است که توانسته است کارايی خود را در ماجرای قتل های زنجيره ای، کوی دانشگاه و حرکات جبهه مشارکت به خوبی نمايش دهد. در واقع برخلاف نظر بسياری از منتقدين، از آنچه ضامن بقا و ثبات حکومت اسلامی بوده است سهم کمتری به سياست سرکوب، سانسور و کاريزما می رسد بلکه انعطاف پذيری، آينده بينی، فرصت شناسی و حرکت های ظريف اطلاعاتی و صد البته پايگاه انکار ناپذير مردمی در اين ميان نقش اصلی را داشته اند.

مهرداد. س