پروژه سه ساله فارسى سازى لينوكس، ايران

«سيستم عامل ملى» فقط ۶ ماه فرصت دارد

گروه اجتماعى - ندا دهقانى: د ى ماه ،۸۱ قرار داد پروژه اى امضا شد كه بر اساس آن، مى بايست تا سال ،۸۴ « سيستم عامل ملى» دست كم در نهادهاى دولتى، سيستم اصلى رايانه ها باشد.
«لينوكس» را انتخاب كردند تا به جاى
« ويندوز» هاى آمريكايى، هدايت رايانه هاى ايران را به عهده بگيرد.
سال اول، شوراى عالى انفورماتيك اجراى پروژه را به جمعى از كارشناسان دانشگاه صنعتى شريف سپرد و گفت و گو و مصاحبه درباره لينوكس آغاز شد. به جاى لينوكس، كارشناسان واژه «سيستم عامل ملى» را به كار مى بردند كه همه باور كنند به زودى، سيستم عامل ديگرى جز ويندوز بايد در ايران استفاده شود.
امروز، ۶ ماه بيشتر به پايان سقف زمانى تعيين شده براى به بار نشستن پروژه فارسى سازى لينوكس نمانده اما اين « سيستم عامل ملى » هنوز در رايانه هيچ وزارتخانه يا نهاد دولتى مهمى ننشسته است.
حتى رايانه هاى شوراى عالى اطلاع رسانى و شوراى عالى انفورماتيك هم، هنوز با صداى آشناى ويندوز « بالا مى آيد ». به نشانه اينكه با گذشت سه سال از پروژه فارسى سازى لينوكس، هنوز سيستم عامل ملى به بار ننشسته است.
حال بايد ديد چرا لينوكس را به جاى ويندوز انتخاب كردند. مهم ترين دليل اين گزينش هم »open source« يا «منبع باز» بودن آن عنوان شد.
منبع يا متن باز بودن يك برنامه يعنى «متن نوشته شده برنامه بازاست و همه به آن دسترسى دارند كه هركارى خواستند روى آن انجام دهند. در ويندوز متن در اختيار شركت « مايكروسافت» است و هر تغييرى را خودش بايد انجام دهد. ضمن آنكه به دليل حق مالكيت اصولاً هر گونه تغيير روى آن غير قانونى است. اما لينوكس را از روى اينترنت مى شد «دانلود» كرد. نرم افزارها ى متن باز مالك ندارند.»
محمد سپهرى راد، دبير شوراى عالى انفورماتيك دلايل ديگر انتخاب لينوكس را توضيح مى دهد: «چيزى كه ما دنبال مى كنيم صرفاً سيستم عامل لينوكس نيست بلكه على الاصول مسأله نرم افزارهاى متن باز است. يعنى توجه به نرم افزار هاى متن باز صرفنظر از جنبه هاى اقتصادى كه براى برخى كشورها اهميت بيشتر دارد. يك راهكار اصلى است. ما صلاحمان در اين است كه روى نرم افزارهاى متن باز تكيه كنيم كه روابط شائبه آميز بين كشورها درمناسبات تجارى سايه نيندازد.»
پيوستن ايران به سازمان تجارت جهانى و ضرورت رعايت حقوق مؤلف يا « كپى رايت » هم در كنار اين توجيه، عامل ديگرى است براى استفاده از نرم افزارهاى متن باز آنطور كه سپهرى راد تأكيد مى كند: «خوشبختانه در برابر همه نوع نرم افزارهاى داراى مالك، نرم افزار هاى متن باز هم وجود دارد. بنابر اين اگر استراتژى حمايت از نرم افزارهاى متن باز را دنبال كنيم، از نظر نوع نرم افزارهاى موجود در بازار مشكل نخواهيم داشت. كارى كه بايد بكنيم اين است كه اين نرم افزار ها را متناسب براى استفاده در محيط زبان فارسى سازيم و كاربران را توجيه كنيم كه از اين نرم افزار ها استفاده كنند. »
رعايت نشدن حق مؤلف و كپى غيرمجاز نرم افزارها بدون هيچ گونه مانع قانونى از مشكلاتى است كه دبير شوراى عالى انفورماتيك آن را ضربه اى به توسعه اين صنعت در ايران مى داند: « فكر مى كنم روش فعلى ما حتى اگر به سازمان تجارت جهانى هم نپيونديم اشكالات اساسى دارد. براى مثال، نرم افزارهاى مهندسى بسيار گران هستند، در حالى كه نسخه كپى شده غيرقانونى نوع خارجى آن به قيمت هزار تومان در بازار ايران پيدا مى شود. پس هيچ كس حاضر نيست نرم افزار مهندسى در ايران طراحى كند. علاوه بر اين، اگر عادت كنيم براى خريد نرم افزار پول ندهيم براى محصولات ايرانى هم پول نخواهيم داد بنابر اين قفل شكستن و استفاده غيرمجاز رواج پيدا مى كند.»
اما در كنار همه اين عوامل، دليل مهم ترى هم براى استفاده از لينوكس به جاى سيستم عامل
« ويندوز » گفته مى شود.
ناامنى ويندوز
عليرضا توكلى، كارشناس دفتر همكارى هاى فناورى رياست جمهورى در مقاله اى مى نويسد: «سيستم عامل ويندوز به دليل در اختيار نداشتن كد و امكان گذاشتن كانال مخفى براى سرقت يا خرابى اطلاعات توسط شركت سازنده (مايكروسافت) و آسيب پذير بودن آن در مقابل ويروس، به هيچ عنوان قابل اعتماد نيست.»
علاوه برآنكه به دليل تحريم هاى اقتصادى، استفاده از اين سيستم عامل ممكن است از لحاظ حقوقى و معاملات بين المللى براى ايران مشكل ساز شود، ناامنى و امكان نفوذ به اين سيستم از دلايلى است كه براى ضرورت جايگزينى آن با لينوكس گفته مى شود.
اما چه تضمينى وجود دارد كه سيستم عامل لينوكس، ضريب ايمنى بالا ترى داشته باشد و ديگر اين نگرانى را نداشته باشيم كه رايانه نهادهاى حساس قابل نفوذ است.
دبير شوراى عالى انفورماتيك توضيحى در اين باره دارد: « تجربه اين را ثابت كرده است. سيستم لينوكس منبع باز است و هزاران متخصص روى آن نظر داده و آن را ارتقا داده اند در حالى كه ويندوز را فقط يك شركت توليد مى كند و كسى به آن دسترسى ندارد. به محض آنكه مشكلى در لينوكس پيش بيايد مثلاً يك متخصص اروپايى يا ژاپنى يا.. آن را برطرف مى كند و دردسترس بقيه مى گذارد. اما در مورد ويندوز اينگونه نيست و بايد صبر كرد تا مايكرو سافت آن را درست كند. صرفنظر از ايمنى، پايدارى لينوكس هم مهم است. وقتى ويندوز نصب مى كنيد هر چند وقت يك بار مجبور هستيد آن را ارتقا دهيد و به روز كنيد در حالى كه مى توانيد به سيستم لينوكس سالها كارى نداشته باشيد.» به گفته كارشناسان، حمله هاى هكرى و ويروس ها، هر سال بيشتر از گذشته به سمت سيستم ويندوز نشانه گيرى مى كنند در حالى كه اين مشكل براى لينوكس وجود ندارد.
استقبال نشد
پس چرا با وجود اين همه تأكيد بر لينوكس به عنوان يك سيستم عامل ملى، نهادهاى داخلى از اين پروژه استقبال نكرده اند. حتى نهاد حساسى مثل وزارت دفاع براى به كارگيرى لينوكس فارسى پيش قدم نشده است.
سپهرى راد با اطمينان مى گويد كه «مطمئناً سيستم هاى اختصاصى وزارت دفاع ويندوز نيست و اگر باشد به شبكه وصل نيست.» سؤال هاى ديگرى هم از لينوكس وجود دارد:
* چرا وزارت خانه هاى مهم نيامده اند؟
- به اين دليل كه كاملاً رواج نيافته است.
* اينكه مى گوييد سيستم عامل ملى، اصلاً هيچ كشورى هست كه بگويد ما سيستم عامل ملى مان مثلاً لينوكس يا ويندوز است؟يا اين كاربر است كه مشخص مى كند چه سيستمى استفاده كند؟
- منظور از به كارگيرى سيستم عامل ملى ريشه كن كردن ويندوز نيست. هدف داشتن يك جايگزين است كه اگر كسى خواست ويندوز استفاده نكند و... جايگزينى وجود داشته باشد.
* چطور است كه نام پروژه را ملى مى گذاريد اما بودجه اختصاص نمى يابد. چه كسى واژه ملى را روى آن گذاشته و اصلاً آيا همه بر آن اجماع دارند كه اين پروژه ملى است و آن را قبول دارند؟

- بحث قبول داشتن نيست. تخصيص نيافتن بودجه كه فقط مشكل اين پروژه نيست. طول كشيدن پروژه ها و كندى يك عارضه عمومى است. اگر گزارش هاى سازمان مديريت را بخوانيد پر از گله مندى از پروژه هاى نيمه تمام است.
به گفته سپهرى راد از سال ۸۱ تا كنون، بودجه سال هاى اول ودوم تخصيص يافته است: «تا آخر سال ۸۳ بودجه داشتيم براى اتمام پروژه هايى كه خودمان قرار داد داشتيم. براى پروژه هاى جديد، بايد شوراى عالى اطلاع رسانى بودجه تخصيص مى داد كه هنوز از خزانه پول داده نشده است.» با آنكه در سال ،۸۱ يك صد و بيست ميليون تومان و در سال ،۸۲ دويست و پنجاه ميليون تومان براى اين طرح بودجه اختصاص يافت.
اما مشكل بودجه تنها بخشى از مشكلات اجرا نشدن لينوكس است هرچند بخش مهم. فارسى سازى لينوكس، عنوان يك طرح ملى را به دوش مى كشد اما حركت هاى انجام شده در كشور چندان هماهنگ با اين عنوان نيست.
آنچه شوراى عالى اطلاع رسانى و وزارت آموزش و پرورش به عنوان يكى از برنامه هاى موفق تكفا از آن ياد و در مصاحبه هاى مختلف به آن افتخار مى كنند، آموزش مهارت هاى هفت گانه كار با رايانه (ICDL) است كه به آن گواهينامه بين المللى كاربرى كامپيوتر مى گويند.
تمام طرح هاى آموزشى اجرا شده در سال هاى گذشته مبتنى به آموزش ويندوز بوده است درحالى كه قرار است در آينده نزديك، سيستم عامل ملى ما لينوكس باشد.
به گزارش شوراى عالى اطلاع رسانى، تا سال ،۸۳ هفت ميليون دستگاه رايانه در اختيار كاربران ايرانى بوده است كه ۲۶ درصد آنان را كاربران دولتى، ۵۵ درصد خانگى و ۱۹ درصد كاربران تجارى تشكيل مى دهند.
جز بخشى از نيروهاى متخصص و شركت هاى خصوصى مثل نمايندگى كمپانى نفتى « شل » كه به كپى رايت متعهد هستند، سيستم عامل بيش از ۹۵ درصد اين رايانه ها هنوز ويندوز است. حتى با وجود برگزارى همايش هاى مختلف درباره « لينوكس » دستگاه هاى دولتى هم استقبال زيادى براى استفاده از اين سيستم ندارند ضمن آنكه شركت هاى پشتيبانى كننده از اين سيستم هم در ايران فعال نيستند.
اينكه با گذشت سه سال از پروژه فارسى سازى لينوكس چرا هنوز نتايج ملموسى از اين پروژه به بازار ارائه نشده، سؤالى است كه دبير شوراى عالى انفورماتيك پاسخ مى دهد: « نرم افزار هاى متن باز پروژه اى نيست كه مثل ساختمان باشد، وقتى تمام شد بروند داخل آن بنشينند. اين يك پروژه ادامه دار است و دايم بايد اجزاى آن تكميل شود. جنبش نرم افزار هاى متن باز صرف نظر از زبان فارسى كه مشكل ماست در دنيا يك چيز متوقف شد ه نيست. دايم روى آن كار مى كنند و جلو مى روند. درباره لينوكس فارسى هم مطرح مى شود كه پروژه لينكوس قرار بوده دوسال بعد تمام شود و هنوز نشده، البته بايد ا نتظار داشته باشيم در يك سقف زمانى مشخص، بخشى از پروژه براى استفاده كاربران عمومى به نتيجه برسد. اما اينكه پروژه تمام و تكميل شود منطقى نيست. »
او اطمينان مى دهد كه بخش هايى از پروژه مثل تهيه تقويم فارسى و... به اجرا رسيده و حتى در بخش مديريت مركزى لينوكس هم به ثبت رسيده است. بايد منتظر ماند تا تخصيص بقيه بودجه و پايان سال ۸۴ كه مشخص شود سيستم عامل لينوكس، « ملى » مى شود يا يك سيستم محلى مى ماند.