دوستى در اينترنت، مهدى كيان پور، شرق

احتمالاً از اطرافيان خود شنيده ايد كه برخى، دوستان زيادى از طريق اينترنت پيدا كرده اند و گاهى صميميت در چنين دوستى هايى بيش از دوستى هاى متداول بوده است. اين افراد، معمولاً دوستان خود را با استفاده از برنامه هاى پيام رسانى سريع (Instant Messaging) پيدا مى كنند. برنامه هاى پيام رسانى سريع در ميان ابزارهاى ارتباطى كامپيوترى داراى دو ويژگى مهم هستند: ۱- با استفاده از اين برنامه ها مى توان فهميد كه از ميان دوستان، كداميك در حال حاضر به شبكه وصل است و ۲ _ يك زمينه گفت وگوى متنى فراهم مى كنند. اگرچه، اين برنامه اكنون به طور فزاينده اى امكانات صوتى و تصويرى نيز فراهم كرده اند. به اين ترتيب، برنامه هاى پيام رسانى فورى، جايگاه خود را به عنوان يكى از محبوب ترين كاربردهاى اينترنت تثبيت كرده اند. يكى از مهمترين دلايل محبوبيت اين برنامه ها ممكن است آن باشد كه نسبت به ساير ابزارهاى ارتباطى نظيرتان ارزان تر هستند. گذشته از دلايل اقتصادى، قابليت استفاده در حالت تك به تك (one to one) و گروهى و نيز تركيب ويژگى هاى تلفن، پست الكترونيك و اتاق هاى گپ از عوامل محبوبيت اين برنامه ها هستند.
مطالعات پيشين نشان داده است كه فناورى ارتباطات، جايگزين ارتباطات رودررو نشده است (،۱۹۹۲ Walther)، اما آيا در ايجاد رابطه و نحوه ارتباط مردم در دهكده جهانى موفق نبوده است؟ و يا آيا نرم افزارهاى پيام رسانى، امكانات بيشترى براى ارتباط ميان دوستان فراهم كرده اند؟ در اين مطلب، خلاصه اى از مطالعه اى را كه در مورد تاثير نرم افزارهاى پيام رسانى بر دوستى ها انجام شده است مى آوريم. از آنجا كه دانشجويان، نمونه هاى بسيار خوبى براى بررسى اين مورد هستند، اين مطالعه با استفاده از دانشجويان انجام شده است. در حقيقت، بر طبق تحقيقى در سال ،۲۰۰۲ دانشجويان بيشترين استفاده كنندگان از اينترنت در آمريكا بوده اند. بر طبق اين تحقيق، ۸۶ درصد دانشجويان به طور جدى از اينترنت استفاده كرده اند. در حالى كه تنها ۵۹ درصد كل جمعيت آمريكا كاربر جدى اينترنت بوده اند. همچنين، دانشجويان بيشتر از ساير اقشار از نرم افزارهاى پيام رسانى فورى استفاده مى كنند. در حالى كه تنها نيمى از كاربران اينترنتى كل جامعه آمريكا از اين نرم افزارها استفاده كرده اند، تقريباً سه چهارم كاربران دانشگاهى از پيام رسانى اينترنتى استفاده كرده اند. دو سوم دانشجويان بيان داشته اند كه بيشتر ارتباطات آنها در اينترنت با دوستانشان بوده است. بنابراين، مى توان تاثير ميزان استفاده از اين نرم افزارها بر روابط دوستى را در گروه دانشجويان به خوبى بررسى كرد. طبق تحقيقات پيشين، دو ديدگاه كلى و متناقض در مورد روابط اينترنتى وجود دارد. ديدگاه نخست بيان مى دارد كه روابط اينترنتى، غيرواقعى و شكننده هستند. اما در ديدگاه دوم نقش ارتباطات اينترنتى بسيار جدى تر است. طبق اين ديدگاه، به دليل آنكه كاربران مجبورند فقدان كانال ارتباطى داراى ويژگى هاى ارتباط رودررو را جبران كنند، سعى خواهند كرد از روش هاى ديگرى روابط خود را از طريق اينترنت توسعه دهند. براى مثال، Walther بيان مى كند كه پست الكترونيك هيچ اطلاعات كمترى نسبت به يك ارتباط رودررو را فراهم نمى كند. در نتيجه، ارتباطات اينترنتى دقيقاً همان ميزان اطلاعات را منتقل مى كنند، اما در اينجا زمان بيشترى صرف مى شود. ضمن آنكه، اكنون مى بينيم كه كاربران براى انتقال احساسات در روابط اينترنتى علايمى را ابداع كرده اند (نظير -:). موضوع ديگرى كه در اين مطالعه بررسى شده است، تاثير ميزان استفاده از پيام رسانى فورى بر ايجاد صميميت است. براى بررسى اين موضوع، شايد بهتر باشد ببينيم معنى صميميت چيست؟ گابريل مارسل، فيلسوف معروف صميميت را به كمك يك شعر تعريف كرده است: «حتى اگر نتوانم ببينمت، حتى اگر نتوانم لمست كنم، احساس مى كنم با من هستى.» مى بينيم كه در اين تعريف، حضور فيزيكى در صميميت نقشى ندارد. يافته هاى اين مطالعه نيز همين مطلب را نشان مى دهد. در اين مطالعه، ۱۳۸ دانشجو انتخاب شدند. سپس از آنان خواسته شد پرسشنامه اى با ۱۵ سئوال را پر كنند. سئوالات اين پرسشنامه مشخص كننده ميزان استفاده از پيام رسانى فورى، محل استفاده از اين نرم افزارها (خانه يا دانشگاه) و ميزان صميميت در دوستان اينترنتى است. ۸۹ درصد پرسش شوندگان بيان داشته اند كه از برنامه هاى پيام رسانى فورى (نظير MSN Messenger يا ICQ) استفاده كرده اند. ميانگين سنى آنها ۴/۲۱ سال بوده است و ۵۴ درصد آنان پسر و ۴۶ درصد دختر بوده اند. بيشتر آنان اظهار كرده اند كه در خانه از پيام رسانى فورى استفاده كرده اند (۷۰ درصد). همچنين، آنان به طور ميانگين حدود ۱۰ ساعت برنامه خود را فعال نگه داشته اند، اگر چه تنها ۲ ساعت به طور واقعى از آن استفاده كرده اند. اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه ها نشان مى دهند كه رابطه مستقيمى ميان ميزان استفاده از پيام رسانى فورى و صميميت وجود دارد. در حقيقت، طبق اطلاعات آمارى مشخص شد كه هر چه استفاده از پيام رسانى فورى بيشتر بوده است، ميزان صميميت نيز افزايش يافته است. نتيجه ديگرى كه از اين مطالعه مشخص شده است آن است كه برنامه هاى پيام رسانى فورى، كاربران را به ملاقات رودررو تشويق مى كند. برخى ويژگى هاى نرم افزارهاى پيام رسانى فورى به ما كمك مى كند تا يافته ها يمان را بهتر تحليل كنيم. در واقع، كاربران در ارتباط متنى قادرند پيام هاى خود را با دقت بيشترى نسبت به ارتباط تلفنى يا ارتباط رودررو منتقل كنند و اين به افزايش صميميت كمك مى كند.

همچنين به نظر مى رسد مكانى كه برنامه هاى پيام رسانى فورى استفاده مى شود در ايجاد صميميت بسيار موثر است، زيرا كاربران معمولاً در حريم خصوصى خود (نيمه هاى شب در خانه) يعنى مكانى كه در آن آسوده خاطر و تنها هستند از اين برنامه ها استفاده مى كنند. در نتيجه، كاربران بهتر مى توانند در مورد مسائل شخصى و خصوصى خود صحبت كنند. به اين ترتيب مى بينيم كه فناورى ارتباطات مى تواند روابط دوستانه را دگرگون سازد و به ايجاد صميميت در جامعه كمك كند.